راهنمای اصطلاحات | انواع خبر متواتر

به گزارش خبرگزاری حوزه، در دنیای امروز که اصطلاحات و مفاهیم علمی و تخصصی، بخش مهمی از گفت‌وگوها و محتوای رسانه‌ها را تشکیل می‌دهند، توضیح این واژه‌ها به زبان ساده و روان اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است تا همه بتوانند معنا و پیام آن‌ها را به راحتی درک کنند.

حدیث متواتر

حدیث متواتر، حدیثی است که در سلسله سند آن، تعداد راویان در هر طبقه به اندازه‌ای باشد که امکان توافق عمدی آن‌ها بر دروغ گفتن نسبت به معصوم به‌طور عادی محال باشد و نقل آن‌ها موجب علم و یقین شود. در مقابل حدیث متواتر، حدیث واحد قرار دارد که هر خبری که متواتر نباشد، خبر واحد محسوب می‌شود. روایات متواتر، گرچه کم هستند، اما غالباً از مطالب مهم و بنیادین دین برخوردارند؛ مانند حدیث غدیر، حدیث ثقلین یا حدیث «نهی از تعمّد بر کذب».

لغت «متواتر» از ریشه «وتر» به معنای پی‌درپی و متوالی آمده است. احادیثی که از معصومان در منابع حدیثی موجود است، با توجه به تعداد راویان در هر طبقه به دو گروه متواتر و واحد تقسیم می‌شوند و هر یک نیز اقسامی دارند.

خبر متواتر، در اصطلاح اهل حدیث، روایتی است که در آن سلسله راویان تا معصوم به تعداد کافی باشند تا توافق عمدی آن‌ها بر کذب به‌طور عادی محال باشد و خبر موجب اطمینان و یقین گردد. به عبارت دیگر، کثرت راویان، احتمال توافق بر دروغ را منتفی می‌کند و بدین ترتیب، اطمینان به صدور حدیث از معصوم حاصل می‌شود.

تعداد روایات متواتر

روایات متواتر، اگرچه کم هستند، اما اغلب شامل موضوعات مهمی می‌شوند. برای مثال، در حدیث غدیر بیش از صد نفر از طبقه صحابه آن را روایت کرده‌اند، یا در حدیث ثقلین بیش از هشتاد نفر، و در حدیث «نهی از تعمّد بر کذب» بیش از شصت نفر در طبقه صحابه گزارش شده‌اند. همچنین بسیاری از احکام عملی مانند تعداد رکعات نماز، وجوب زکات و فضایل امام علی (ع) نیز در روایات متواتر آمده است.

شروط تواتر

برای تحقق تواتر، شرایطی هم برای شنونده و هم برای ناقلان حدیث لازم است:

شرایط شنونده:

1. شنونده نباید پیش از آن از مفاد خبر مطلع باشد تا از این طریق علم واقعی حاصل شود.
2. نباید به دلیل اعتقاد نادرست، خبر را دروغ بدانند. به همین دلیل مشرکان، که به پیامبر ایمان نداشتند، معجزات متواتر او را نمی‌پذیرفتند.

شرایط ناقلان:

1. تعداد راویان در هر طبقه باید به اندازه‌ای باشد که توافق عمدی آن‌ها بر کذب، محال باشد. تعیین عدد مشخص برای این تعداد ممکن نیست، زیرا میزان اطمینان به عدم توافق نسبی است.
2. راویان باید خبر را خود دیده یا شنیده باشند، نه از روی حدس و گمان آن را نقل کنند.
3. شرایط تواتر باید در تمام طبقات راویان برقرار باشد؛ اگر فقط تا یک طبقه برقرار باشد، تواتر تنها تا همان طبقه قابل اثبات است.
4. راویان باید نسبت به خبر اطمینان داشته باشند و نه از روی شک آن را نقل کنند.

شایان ذکر است که عدالت، اسلام، تشیع یا وجود امام معصوم (ع) در بین راویان شرط تحقق تواتر نیست.

اقسام تواتر

روایات متواتر از دو جهت تقسیم‌بندی می‌شوند:

متواتر لفظی و معنوی:

متواتر لفظی: همه راویان در تمامی طبقات، حدیث را با همان الفاظ نقل کنند، مانند عبارت‌های مشهور «انّی تارک فیکم الثقلین» یا «من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه».

متواتر معنوی: همه راویان مضمون واحدی را با عبارات مختلف نقل می‌کنند، مانند احادیثی درباره فضایل امام علی (ع) یا برخی احکام عملی دین مانند تعداد رکعات نماز یا وجوب زکات.

متواتر اجمالی و تفصیلی:

متواتر تفصیلی: همان روایات متواتر لفظی و معنوی است که پیش‌تر تعریف شد.

متواتر اجمالی: روایات متعددی که درباره موضوعات مختلف بیان شده‌اند، اما یک مضمون مشترک در همه آن‌ها وجود دارد. این مضمون مشترک همان تواتر اجمالی است، مانند گزارش شجاعت امام علی (ع) از مجموع روایات متعدد درباره حوادث مختلف.